"के गर्नु छोरी ! हाम्रो धारामा पानी नै आएन । अब भात पकाउन पनि पानी छैन । भाँडा माझ्न पनि पानी छैन ।" रित्तै गाग्रो बोकेर धाराबाट फत्फताउँदै गीताकी आमा फर्किन् ।
आमाको दुःख देख्न सक्दिनथी गीता । घरमा दिनहुँ जसो पानीको समस्या परिरहन्थ्यो । नेपाल पानीको दोस्रो धनी देश हो भनेर गीताले पढेकी पनि थिइन् तर उनलाई त्यो कुरामा कत्ति पनि विश्वास लाग्दैनथ्यो । गीताको टोलभरि पानीको दुःख थियो । धारामा पनि ठूलो लाइन लागेको हुन्थ्यो । पानीको समस्या टोलबाटै समाधान गर्न पाए गीता खुसी हुन्थी होला ।
एकदिन विद्यालयमा पानीको सम्बन्धमा छलफल भयो । त्यस छलफलमा विद्यालयका विज्ञान र वातावरण पढाउने शिक्षकहरू पनि थिए । कक्षा ७ मा पढ्ने गीता र उनका साथीहरूले त्यस छलफलमा भाग लिए । छलफलबाट खासै कुनै निचोड निस्किएन । विज्ञान पढाउने सरले अन्तिममा भन्नुभयो- "वास्तवमा हाम्रै सरकारको कमजोरी हो भनेको समयमा र खडेरी परेको बेलामा जनतालाई पानी प्रदान गर्न नसक्नु नै सरकारको कमजोरी हो ।"
वातावरण पढाउने सरले पनि सजिलै भनिदिए- "विज्ञान सरको कुरामा दुइमत छैन । यसरी हामीले छलफल आयोजना गरेर काम छैन । सरकारले नै त्यसको निम्ति केही विशेष पहल गर्नुपर्छ ।" यति भनेर वातावरण पढाउने सर छलफलबाट बाहिर जानुभयो ।
गीतालाई सबैको ताल देखेर बोल्न मन लागेको कुरा पनि बोल्न मन लागेन । उनलाई वातावरण सरको एउटा कुरा चाँहि अवश्य मनपर्यो- 'कुरा गरेर केही फाइदा छैन ।' त्यसैले गीताले काम गरेर देखाउने अठोट गरिन् ।
आमाले खाजा खान दिनुभएको पैसा सँगालेर राख्न सुरु गरिन्- गीताले । आमाले गीतालाई खाजा खान १० रुपियाँ दिनुहुन्थ्यो । गीताले सात दिनसम्म खाजा खाइनन् । उनीसँग ७० रुपियाँ जम्मा भयो । हरेक दिन विद्यालयको छुट्टी भएपछि गीता 'साइबर'मा कम्प्युटर चलाउन जान थालिन् । उनीजस्तै उमेरका साथीहरू कम्प्युटरमा डरलाग्दा हिंसात्मक गेम खेलिरहेका हुन्थे । उनले कसैको पनि ध्यान नदिई आफ्नो काम गर्न थालिन् । 'गुगल' भन्ने 'वेबसाइट' ठेगानामा गएर पानीको समस्या समाधान गर्ने तरिका खोज्न थालिन् । 'गुगल' भन्ने 'वेबसाइट' ठेगानामा जस्तोसुकै विषयका बारेमा पनि जानकारी दिइएको हुन्छ भन्ने कुरा उनलाई विद्यालयकै एकजना दाजुले भन्नुभएको थियो ।
पहिलो दिनको एक घण्टामा गीताले केही थाहा पाइनन् । दोस्रो दिन गीताले 'च्याट'मा अमेरिका बस्ने दाजुलाई फेला पारिन् । कम्प्युटरमा गरिने कुराकानीलाई 'च्याट' भनिन्छ । उनी पढ्ने विद्यालयबाट एस.एल.सी पास गरेका त्यस दाजुको नाम विपिन थियो । विपिनले अमेरिकामा हाइड्रोलोजीमा स्नाकोत्तर गर्दै रहेछन् । हाइड्रोलोजी भनेको पानीको अध्ययन हो । च्याटको कुराकानीबाट पनि गीताले विपिन दाजुसँग धेरै कुरा सिकिन् । गुगलबाट पनि गीताले धेरै जानकारी लिइन् । चार दिनपछि गीता अरु मानिसलाई आफ्नो ज्ञान बाँड्न सक्ने भएकी थिइन् । आफू सानो भएकोले आफ्नो कुरा कसैले नपत्याउने भएकोले गीताले काम नै गरेर देखाउने निधो गरिन् ।
असार महिनामा झमझम पानी पर्न लाग्यो । गीता बस्ने घरमाथिको कोठा जस्ता पाताले ढाकिएको थियो । जस्ताबाट पानी झरेर छतमा भुइँ अलि अलि गर्दै प्वाल पार्न थाल्दै थियो । 'यो पानीलाई जम्मा गर्न पाए त निकै हुन्थ्यो' गीताले सोची । त्यसपछि गीता हतार-हतार कुद्दै आई र स्टोर रुमतिर पसी । त्यहाँबाट सफा टिन ल्याएर टिनको छेउ-छेउमा प्वाल पारिन् । त्यसमा तार घुसाएर जस्तामा बाँधिन् । अब जस्ता पाताबाट झरेको पानी टिनमा जम्मा भएर बग्न लाग्यो । त्यो पानीलाई उनले एउटा ठूलो ड्रममा जम्मा पारिन् । यसो गर्दा आमा आउनुभयो । छोरीको काम देखेर आमा खुसी हुनुभयो । भोलिपल्ट सहर गएर ५-७ वटा ड्रम किनेर ल्याउनुभयो पानी सङ्कलन गर्न । त्यसरी सङ्कलन गरिएको पानी त एक महिना पुग्ने भयो । त्यतिका कुरा भइसकेपछि आमाले छोरीलाई सोध्नुभयो-
"छोरी भाँडा माझ्न त पुग्ने भयो अनि लुगा धुन पनि तर यो पानी पिउन हुन्छ त ?"
त्यसको उत्तर दिँदै गीताले भनिन्- "आकाशबाट सोझै खसेको पानी जीवाणुरहित हुन्छ । फेरि त्यस्तो शङ्का नै लाग्छ भने हामी यो पानीलाई फिल्टरबाट छानेर, उमालेर वा विभिन्न विधिबाट प्रशोधन गरेर पिउन सक्छौं नि !"
छोरीको कुरा सुनेर आमा निकै खुसी भइन् । आमालाई धेरै दिनसम्म धारामा पानी लिन जानै परेन । छिमेकीहरू पनि गीताको दिमाग देखेर छक्क परे । गीताले छिमेकीलाई एकदिन थप कुरा भनिन्- "हामी सबैले आ-आफ्नो घरमा पानी सङ्कलन गर्न सक्ने हो भने वर्षभरि पानीको अभाव हुँदैन र मेलम्ची पनि पर्खनुपर्दैन ।"
त्यसपछि त सबै छिमेकीहरूले छतको पानी जमिनमा ट्याङ्की बनाएर सङ्कलन गर्न थाले । केही वर्षपछि त त्यो टोलमा पानीको अभाव हुन छोड्यो । गीताको सानो सोचले समाजमा ठूलो परिवर्तन ल्यायो । त्यसबेला पानीको समस्यामा छलफल बहिष्कार गर्ने र सरकारलाई मात्र दोष दिने विज्ञान र वातावरणका सरसमेत चकित भए ।
जम्मा ७ कक्षा पढ्ने सानी गीताले गरेको त्यो सामाजिक योगदानबापत सरकारले 'वर्षको बालिका' घोषणा गरेर नगद दुई लाख रूपियाँ पुरस्कार दियो । गीताको आमाका हर्षको सीमा नै रहेन । इन्टरनेटबाट अहिले गीतालाई लाखौं बधाइ पनि आइरहेको छ । 'गुगल'मा पनि गीतालाई सानी वैज्ञानिक भनेर उपाधि दिइएको छ ।
<Photo 1>
आमाको दुःख देख्न सक्दिनथी गीता । घरमा दिनहुँ जसो पानीको समस्या परिरहन्थ्यो । नेपाल पानीको दोस्रो धनी देश हो भनेर गीताले पढेकी पनि थिइन् तर उनलाई त्यो कुरामा कत्ति पनि विश्वास लाग्दैनथ्यो । गीताको टोलभरि पानीको दुःख थियो । धारामा पनि ठूलो लाइन लागेको हुन्थ्यो । पानीको समस्या टोलबाटै समाधान गर्न पाए गीता खुसी हुन्थी होला ।
एकदिन विद्यालयमा पानीको सम्बन्धमा छलफल भयो । त्यस छलफलमा विद्यालयका विज्ञान र वातावरण पढाउने शिक्षकहरू पनि थिए । कक्षा ७ मा पढ्ने गीता र उनका साथीहरूले त्यस छलफलमा भाग लिए । छलफलबाट खासै कुनै निचोड निस्किएन । विज्ञान पढाउने सरले अन्तिममा भन्नुभयो- "वास्तवमा हाम्रै सरकारको कमजोरी हो भनेको समयमा र खडेरी परेको बेलामा जनतालाई पानी प्रदान गर्न नसक्नु नै सरकारको कमजोरी हो ।"
वातावरण पढाउने सरले पनि सजिलै भनिदिए- "विज्ञान सरको कुरामा दुइमत छैन । यसरी हामीले छलफल आयोजना गरेर काम छैन । सरकारले नै त्यसको निम्ति केही विशेष पहल गर्नुपर्छ ।" यति भनेर वातावरण पढाउने सर छलफलबाट बाहिर जानुभयो ।
गीतालाई सबैको ताल देखेर बोल्न मन लागेको कुरा पनि बोल्न मन लागेन । उनलाई वातावरण सरको एउटा कुरा चाँहि अवश्य मनपर्यो- 'कुरा गरेर केही फाइदा छैन ।' त्यसैले गीताले काम गरेर देखाउने अठोट गरिन् ।
आमाले खाजा खान दिनुभएको पैसा सँगालेर राख्न सुरु गरिन्- गीताले । आमाले गीतालाई खाजा खान १० रुपियाँ दिनुहुन्थ्यो । गीताले सात दिनसम्म खाजा खाइनन् । उनीसँग ७० रुपियाँ जम्मा भयो । हरेक दिन विद्यालयको छुट्टी भएपछि गीता 'साइबर'मा कम्प्युटर चलाउन जान थालिन् । उनीजस्तै उमेरका साथीहरू कम्प्युटरमा डरलाग्दा हिंसात्मक गेम खेलिरहेका हुन्थे । उनले कसैको पनि ध्यान नदिई आफ्नो काम गर्न थालिन् । 'गुगल' भन्ने 'वेबसाइट' ठेगानामा गएर पानीको समस्या समाधान गर्ने तरिका खोज्न थालिन् । 'गुगल' भन्ने 'वेबसाइट' ठेगानामा जस्तोसुकै विषयका बारेमा पनि जानकारी दिइएको हुन्छ भन्ने कुरा उनलाई विद्यालयकै एकजना दाजुले भन्नुभएको थियो ।
पहिलो दिनको एक घण्टामा गीताले केही थाहा पाइनन् । दोस्रो दिन गीताले 'च्याट'मा अमेरिका बस्ने दाजुलाई फेला पारिन् । कम्प्युटरमा गरिने कुराकानीलाई 'च्याट' भनिन्छ । उनी पढ्ने विद्यालयबाट एस.एल.सी पास गरेका त्यस दाजुको नाम विपिन थियो । विपिनले अमेरिकामा हाइड्रोलोजीमा स्नाकोत्तर गर्दै रहेछन् । हाइड्रोलोजी भनेको पानीको अध्ययन हो । च्याटको कुराकानीबाट पनि गीताले विपिन दाजुसँग धेरै कुरा सिकिन् । गुगलबाट पनि गीताले धेरै जानकारी लिइन् । चार दिनपछि गीता अरु मानिसलाई आफ्नो ज्ञान बाँड्न सक्ने भएकी थिइन् । आफू सानो भएकोले आफ्नो कुरा कसैले नपत्याउने भएकोले गीताले काम नै गरेर देखाउने निधो गरिन् ।
असार महिनामा झमझम पानी पर्न लाग्यो । गीता बस्ने घरमाथिको कोठा जस्ता पाताले ढाकिएको थियो । जस्ताबाट पानी झरेर छतमा भुइँ अलि अलि गर्दै प्वाल पार्न थाल्दै थियो । 'यो पानीलाई जम्मा गर्न पाए त निकै हुन्थ्यो' गीताले सोची । त्यसपछि गीता हतार-हतार कुद्दै आई र स्टोर रुमतिर पसी । त्यहाँबाट सफा टिन ल्याएर टिनको छेउ-छेउमा प्वाल पारिन् । त्यसमा तार घुसाएर जस्तामा बाँधिन् । अब जस्ता पाताबाट झरेको पानी टिनमा जम्मा भएर बग्न लाग्यो । त्यो पानीलाई उनले एउटा ठूलो ड्रममा जम्मा पारिन् । यसो गर्दा आमा आउनुभयो । छोरीको काम देखेर आमा खुसी हुनुभयो । भोलिपल्ट सहर गएर ५-७ वटा ड्रम किनेर ल्याउनुभयो पानी सङ्कलन गर्न । त्यसरी सङ्कलन गरिएको पानी त एक महिना पुग्ने भयो । त्यतिका कुरा भइसकेपछि आमाले छोरीलाई सोध्नुभयो-
"छोरी भाँडा माझ्न त पुग्ने भयो अनि लुगा धुन पनि तर यो पानी पिउन हुन्छ त ?"
त्यसको उत्तर दिँदै गीताले भनिन्- "आकाशबाट सोझै खसेको पानी जीवाणुरहित हुन्छ । फेरि त्यस्तो शङ्का नै लाग्छ भने हामी यो पानीलाई फिल्टरबाट छानेर, उमालेर वा विभिन्न विधिबाट प्रशोधन गरेर पिउन सक्छौं नि !"
छोरीको कुरा सुनेर आमा निकै खुसी भइन् । आमालाई धेरै दिनसम्म धारामा पानी लिन जानै परेन । छिमेकीहरू पनि गीताको दिमाग देखेर छक्क परे । गीताले छिमेकीलाई एकदिन थप कुरा भनिन्- "हामी सबैले आ-आफ्नो घरमा पानी सङ्कलन गर्न सक्ने हो भने वर्षभरि पानीको अभाव हुँदैन र मेलम्ची पनि पर्खनुपर्दैन ।"
त्यसपछि त सबै छिमेकीहरूले छतको पानी जमिनमा ट्याङ्की बनाएर सङ्कलन गर्न थाले । केही वर्षपछि त त्यो टोलमा पानीको अभाव हुन छोड्यो । गीताको सानो सोचले समाजमा ठूलो परिवर्तन ल्यायो । त्यसबेला पानीको समस्यामा छलफल बहिष्कार गर्ने र सरकारलाई मात्र दोष दिने विज्ञान र वातावरणका सरसमेत चकित भए ।
जम्मा ७ कक्षा पढ्ने सानी गीताले गरेको त्यो सामाजिक योगदानबापत सरकारले 'वर्षको बालिका' घोषणा गरेर नगद दुई लाख रूपियाँ पुरस्कार दियो । गीताको आमाका हर्षको सीमा नै रहेन । इन्टरनेटबाट अहिले गीतालाई लाखौं बधाइ पनि आइरहेको छ । 'गुगल'मा पनि गीतालाई सानी वैज्ञानिक भनेर उपाधि दिइएको छ ।
<Photo 1>
कोई टिप्पणी नहीं:
एक टिप्पणी भेजें